Antik Oualata kenti ve el yazmaları, Sahra'nın tahribatıyla karşı karşıya

Oualata, UNESCO tarafından Dünya Mirası statüsü verilen antik, müstahkem kentlerden veya "ksour"dan oluşan dörtlüden biridir. Bu kentler, altın çağlarında ticaret ve dinî merkezlerdi ve şimdi Orta Çağ'a dek tarihlenen mücevherlere ev sahipliği yapıyorlar.

Oualata'nın her yerinde, akasya ağacından yapılmış ve yerli kadınlar tarafından boyanmış geleneksel motiflerle süslenmiş kapılar bulunmakta.

Nesiller boyunca aktarılan zengin bir kültürel ve edebî miras kaynağı olan asırlık el yazmaları da aile kütüphanelerinde korumakta.

• Yine de, Oualata'nın Mali sınırına yakınlığı, onu Sahra'nın acımasız iklimine karşı aşırı derecede savunmasız bırakıyor. Kavurucu sıcaklar ve mevsimsel sağanak yağışlar, özellikle son zamanlardaki şiddetli yağmurların ardından, kasabanın tarihi duvarlarında taş yığınları ve kocaman delikler bıraktı.

"Yağmurlar yüzünden birçok ev yıkıldı." diyor Hadi, büyükanne ve büyükbabasından miras kalan harap evinin başında dururken.

Oualata'yı terk eden insanların göçü, sorunu daha da kötüleştiriyor. Bölgenin antik kentlerini korumaya adanmış ulusal bir vakfın üyesi olan Sidiya, "Evler, sahipleri onları terk ettiği için harabeye döndü." diyor.

Yayılan kumlar

Onlarca yıldır, sakinleri iş aramak için göç ettikçe Oualata'nın nüfusu azalıyor ve tarihî binaları koruyacak kimse kalmıyor.

“Banco” olarak bilinen kırmızımsı kerpiçle kaplı geleneksel yapılar, çöl iklimine dayanacak şekilde tasarlanmıştı ancak her yağmur mevsiminden sonra bakım gerektiriyor.

Eski şehrin çoğu artık boş ve binaların yalnızca üçte birinde yaşam var.

"En büyük sorunumuz çölleşme. Oualata kumla kaplı.”

Çevre Bakanlığı'na göre, Moritanya'nın yaklaşık %80'i, "iklim değişikliği (ve) uygunsuz işletme uygulamaları" nedeniyle oluşan aşırı bir arazi bozulması biçimi olan çölleşmeden mustarip.

Bakanlığın Doğa Koruma Departmanı Başkanı Boubacar Diop, çölde daha fazla bitki ve ağaç yetiştirildiğini söylüyor. Diop, "Çöl, 1970'lerdeki büyük çölleşme kum tepeciklerinin oluşmasına neden olmadan önce, yeşil bir dönem yaşadı." diyor.

• 1980'lerde, Oualata'nın camisi bile kum altında kalmıştı. Nouakchott Üniversitesi'nde coğrafya öğretim görevlisi olan Bechir Barick, "İnsanlar caminin içinde değil, tepesinde namaz kılıyordu" diye hatırlıyor.

Amansız kumlara ve rüzgâr tarafından hırpalanmasına rağmen Oualata hâlâ Sahra ötesi kervan ticaret yolu üzerinde önemli bir durak ve İslâm öğreniminin merkezi olarak geçmişteki ihtişamını kanıtlayan kalıntıları korumuş.

Oualata'nın nüfusu onlarca yıldır azalıyor ve bu yüzden antik metinlere bakacak çok az insan kalıyor.

"Bu kütüphaneyi atalarımızdan, kasabanın kurucularından miras aldık." diyor kasabanın imamı Muhammed Ben Baty, dışarıdaki sıcaklığa rağmen serinliğini koruyan, üstü kapalı bir binada 300 yıllık bir el yazmasının sayfalarını çevirirken.

Ataları gibi, imam da Kur’ân âlimlerinden oluşan uzun bir aile soyundan gelen yaklaşık bin yıllık bilginin halkası.

Araştırmacılar için değerli

Ben Baty’nın gözetimi altındaki aile kütüphanesinde 223 el yazması bulunuyor ve bunların en eskisi 14. yüzyıla dayanıyor.

Küçük, dağınık bir odada, değerli içeriğini ortaya çıkarmak için bir dolabı yarı yarıya açıyor: Bir zamanlar hayatta kalması şüpheli görünen yüzyıllar öncesine ait yazılar.

"Bu kitaplar bir zamanlar çok kötü bir şekilde muhafaza ediliyordu ve yıkıma maruz kalıyordu." diyor Ben Baty, su lekeleriyle işaretlenmiş, şimdi plastik kılıflar içinde saklanan sayfalara işaret ederek.

Geçmişte kitaplar sandıklarda saklanırdı, "ama yağmur yağdığında su sızarak kitapları bozabiliyor." diyor. Kütüphane çatısının bir kısmı da sekiz yıl önceki yağmur mevsiminde çökmüş.

• İspanya, 1990'larda Oualata'da 2.000'den fazla kitabın restorasyonunu ve dijital korunmasını destekleyen bir kütüphane için fon sağladı.
• Ancak eserlerin daimî olarak korunması, tüm yıl boyunca Oualata'da yaşamayan Ben Baty gibi bir avuç meraklının özverisine dayanıyor.

"Kütüphanenin yönetimi ve sürdürülebilirliğini sağlamak için kalifiye bir uzmana ihtiyacı var. Buradaki eserler; diller, Kur’ân bilimleri, tarih, astronomi gibi çeşitli alanlardaki araştırmacılar için değerli belgeler içeriyor." diye ekliyor Ben Baty.

Oualata'nın güvenebileceği gerçek bir turizmi yok -- oteli yok ve en yakın kasaba ise iki saat uzaklıkta. Ayrıca birçok ülkenin cihatçı şiddet tehdidi nedeniyle seyahat etmemelerini önerdiği bir bölgede.

Sidiya, yaklaşan çölle karşı karşıya kalan kasabanın etrafına otuz yıl önce ağaçlar dikildiğini ancak bunun yeterli olmadığını söylüyor.

Oualata ve diğer üç antik kasabayı geliştirmek ve insanları burada kalmaya teşvik etmek için yenileme ve yatırım için para toplamak amacıyla dört kasabadan birinde yıllık bir festival düzenleniyor.

Kaynak: AFP